Zapraszamy do lektury artykułu, który ukazał się na portalu internetowym zambrowiacy.pl w ramach cyklu „Zambrowskie opowieści”. Przedstawiono w niej analizę dostępnych źródeł pod kątem identyfikacji potomków Mateusza Andrzeja Dmochowskiego, komornika i burgrabiego ziemskiego zambrowskiego.
15 – tomowy „Herbarz szlachty polskiej” Seweryna Macieja Leona Uruskiego herbu Sas jest źródłem wielu cennych informacji o rodzinach szlacheckich. Autor był heraldykiem i prezesem Heroldii Królestwa Polskiego Warto w tym miejscu zaznaczyć, że miał on możliwość wglądu w wiele starych dokumentów lub wywodów sięgających kilku pokoleń. Niestety wiele dowodów szlachectwa zostało spreparowanych na potrzeby jego klientów, którzy chcieli potwierdzić swoje szlachectwo. W związku z tym większość zapisów w jego herbarzu wymaga krytycznej oceny i weryfikacji, czy napewno niosą ze sobą prawdziwy przekaz. Istnieje ryzyko, że do prawdziwego wywodu dołączone zostały inne osoby o tym samym nazwisku.
W niniejszym artykule spróbujemy poddać analizie jeden z wpisów dotyczących rodziny Dmochowskich, którzy związali swoją historię z podzambrowskimi Nagórkami i Sędziwujami a także Głodowem z parafii Kołaki Kościelne.
Zapis ten brzmi:
„Pochodzący po Mateuszu Andrzeju, komorniku i burgrabim ziemskim zambrowskim 1724 r., dziedzicu dóbr Głodowo, Józef, właściciel części we wsi Nagórki-Jabłoń, w pow. łomżyńskim, i Mikołaj, synowie Kazimierza i Anastazyi z Kossakowskich, w 1843 r., Mateusz, syn Tomasza i Katarzyny z Sadkowskich, w 1843 r., Leopold, syn Hilarego i Katarzyny z Pruszyńskich, w 1848 r. wylegitymowani w Królestwie”.
Gniazdem rodziny Dmochowskich jest okolica szlachecka Dmochy położona w niedalekiej odległości od Czyżewa a więc na terenie ziemi nurskiej, która od północy sąsiaduje z ziemią łomżyńską. Zapewnie to z tamtej okolicy pochodził Mateusz Andrzej Dmochowski.
Nie możemy jednoznacznie określić, kiedy w Zambrowie, jako urzędnik pojawia się Mateusz Dmochowski. Wyżej zacytowany fragment herbarza wskazuje rok 1724. Nie jest jasne czy jest to rok objęcia stanowiska lub zakończenia jego piastowania. Zakładając jednak, że swoje stanowisko piastował do końca swojego życia mógł być nim do około 1740 roku.
Należy podkreślić, że niniejszy artykuł mógł powstać tylko i wyłącznie dzięki pracy osób indeksujących istniejące dokumenty – akta parafialne i akta sądowe – które następnie były publikowane na takich portalach jak geneteka.genealodzy.pl, indeksy.projektpodlasie.pl czy też szlachtapolnocnegomazowsza.pl i katalogszlachty. Dzięki pracy wielu osób można w sposób szybki zidentyfikować możliwych potomków Mateusza Dmochowskiego. Niezwykle cenna była też pomoc w poszukiwaniach Grzegorza Nagórki, który wspólnie z autorem publikacji zgłębiał zapisy dotyczące Dmochowskich i Nagórków.
I. Głodowo-Dąb – związki Mateusza Andrzeja Dmochowskiego z parafią w Kołakach Kościelnych.
Ze względu na zapis Uruskiego poszukiwania potomków Mateusza Dmochowskiego należy zacząć w parafii Kołaki Kościelne, gdyż tam położone jest Głodowo, nazywane obecnie Głodowo-Dąb.
Powiązanie wpisu Uruskiego nie byłoby możliwe gdyby nie zachowanie się dokumentów parafialnych w Kołakach Kościelnych. Najstarsze metryki urodzeń pochodzą z roku 1727. W latach 1728-1738 rodzą dzieci Mateusza i Weroniki z Grodzkich Dmochowskich: Wiktoryn (1728), Franciszek (1730), bliźnięta Perpetua i Feliciata (1733), Tekla (1735) i Brygida (1738).
II. Nagórki – związki Mateusza Andrzeja Dmochowskiego z parafią w Zambrowie.
Uruski w swoim wpisie pisze że Mateusz Dmochowski był częściowym właścicielem Nagórek w parafii Zambrów.
Niestety najstarsze metryki z tej parafii pochodzą z 1808 roku, a więc niemal 80 lat później niż najwcześniejsze dokumenty z parafii Kołaki kościelne. W tej sytuacji najbardziej wartościowe okazały się metryki zgonu dwóch osób: Józefa Dmochowskiego i Kazimierza Dmochowskiego, którzy zmarli w 1820 roku w parafii zambrowskiej. W metrykach zgonu wskazano, że zmarli w Nagórkach, co pozwalało przypuszczać, że są potomkami Mateusza. Jednak ich rodzicami byli: Roch i Marianna Podbielska.
W tym miejscu należy więc dowieść, że istnieje powiązanie Rocha Dmochowskiego z Mateuszem Dmochowskim. Byłoby to zapewne niemożliwe, gdyby nie dwa dokumenty, które zachowały się w księgach sądowych Nurskich Grodzkich Wieczystych. Oba dokumenty dotyczą Rocha Dmochowskiego i wskazują jego ojca:
Tłumaczenie obu aktów przygotował Adam Dobkowski prowadzący serwis www.szlachtapolnocnegomazowsza.pl
Nur, poniedziałek w przeddzień święta Nawrócenia Świętego Pawła Apostoła roku
Pańskiego 1752 [24.01.1752 r. – przyp. Adam Dobkowski]
GG. Walenty niegdy Bernarda Podbielskiego swoim i żony swej imieniem z jednej i
Roch Dmochowski niegdy G. Mateusza Dmochowskiego komornika ziemskiego
zambrowskiego syn z drugiej strony roborują umowę przedślubną spisaną 19.
stycznia roku obecnego 1752.
Źródło: AGAD, NGW sygn. 20, k. 12
Nur, poniedziałek w przeddzień święta Nawrócenia Świętego Pawła Apostoła roku
Pańskiego 1752 [24.01.1752 r. – przyp. Adam Dobkowski]
Tenże G. Roch Dmochowski zapisuje G. Mariannie córce G. Walentego i Barbary
małżonków Podbielskich, pannie niezamężnej, żonie swej przyszłej na połowie
swych dóbr leżących w dobrach Nagórki-[Jabłoń], Gaczkowo, [Prątnik]-Sędziwuje
znajdujących się w powiecie zambrowskim sumę 375 złotych polskich w moc
posagu (wedle umowy przedślubnej roborowanej pod dniem dzisiejszym).
Źródło: AGAD, NGW sygn. 20, k. 12-12v
Powyższe dwa zapisy potwierdzają, że Roch Dmochowski mąż Marianny Podbielskiej jest synem Mateusza Dmochowskiego komornika zambrowskiego – to pierwsza ważna informacja. Drugą jest to, że Dmochowscy byli właścicielami dóbr w Nagórkach, Gaczkowie i Sędziwujach już przed 1752 rokiem.
Analiza dostępnym indeksów pozwala zidentyfikować trzech synów Rocha Dmochowskiego: Pawła (1730, Sikory Bartkowięta, par. Kobylin Borzymy), Józefa (1754, Nagórki, par. Zambrów) i Kazimierza (1773, Nagórki, par. Zambrów). Powyższe zestawienie implikuje problem natury biologicznej, gdyż przyjmuje się że wiek rozrodczy kobiety mieści się w latach życia 15 – 49 lat, a więc ok. 34 lat. W związku z tym, że dzieci Rocha Dmochowskiego rodzą się w odstępie 43 lat, możemy podejrzewać, że urodziły się z dwóch żon.
III. Potomkowie Mateusza Andrzeja Dmochowskiego wg „Herbarza szlachty polskiej” Seweryna Uruskiego
W tym miejscu należy wrócić do fragmentu zapisu Uruskiego o Dmochowskim, gdzie wymienia on potomków Mateusza, którzy zostali wylegitymowani w Królestwie:
Józef, właściciel części we wsi Nagórki-Jabłoń, w pow. łomżyńskim, i Mikołaj, synowie Kazimierza i Anastazyi z Kossakowskich, w 1843 r., Mateusz, syn Tomasza i Katarzyny z Sadkowskich, w 1843 r., Leopold, syn Hilarego i Katarzyny z Pruszyńskich, w 1848 r. wylegitymowani w Królestwie”.
Poniżej znajduje się próba wyjaśnienia związków między Mateuszem Dmochowskim a wymienionymi przez Uruskiego osobami:
1. Józef, właściciel części we wsi Nagórki-Jabłoń, w pow. łomżyńskim – wspomniany już wcześniej syn Rocha i Marianny Podbielskiej, wnuk Mateusza Dmochowskiego, żona Tekla Budna, dzieci: Franciszek Ksawery (1802), Mateusz (1811) i Balbina (1822)
2. Mikołaj, synowie Kazimierza i Anastazyi z Kossakowskich, w 1843 r. – syn wspomnianego wcześniej Kazimierza Dmochowskiego, prawnuk Mateusza Dmochowskiego, żona Marianna Zaniewska i Tekla Zaniewska. Pozostałe dzieci Kazimierza Dmochowskiego: Krystyna (1800), Andrzej (1806), Bonifacy (1811), Scholastyka (1814) i Józef (1817).
3. Mateusz, syn Tomasza i Katarzyny z Sadkowskich – nie udało się odnaleźć Mateusza Dmochowskiego, ale w Łomży w 1800 roku urodziła się Agnieszka córka Tomasza i Katarzyny z Sadkowskich, którzy w 1797 roku wzięli ślub w Łomży. Okazuje się, że ojcem Tomasza był Paweł i Brygida, którzy ślub brali w parafii Kobylin Borzymy. To tam, w 1730 roku urodził się Paweł jako syn Rocha i Marianny.
4. Leopold, syn Hilarego i Katarzyny z Pruszyńskich, w 1848, a właściwie Stanisław Leopold Dmochowski, który urodził się 1818 roku w Kobylinie Borzymy, jako syn Hilarego i Katarzyny z Pruszyńskich. Wzięli oni ślub w 1804 roku w Kobylinie Borzymy. W akcie zgonu z parafii Kobylin Borzymy Hilarego znajdujemy informację, że był on synem Pawła i Brygidy z Brzozowskich Dmochowskich.
IV. Podsumowanie.
Powyższa wiedza implikuje pewne problemy i zmusza do wprowadzenia założeń i postawienia hipotez, które zostały już uwzględnione na powyższych wykresach. .
Po pierwsze.
Skoro wiemy, że w 1754 roku Roch żeni się z Marianną Podbielską, to oznacza, że musiała być to jego druga żona. Najprawdopodobniej również miała imię Marianna i to z niej urodził się Paweł w 1730 roku.
Po drugie.
Z metryki zgonu Weroniki Grodzkiej pv. Dmochowskiej, sv. Krajewskiej wiemy, że zmarła w wieku 90 lat w 1789 roku, a więc urodziła się w ok. 1699 roku.
Po trzecie.
Roch Dmochowski nie mógł być synem Mateusza Dmochowskiego urodzonym z Weroniki Grodzkiej, gdyż Roch musiał być pełnoletni, aby jego syn Paweł urodził się w 1730 roku, co oznacza, że najprawdopodobniej Mateusz miał wcześniej żonę, która urodziła mu syna Rocha. Można założyć, że Roch urodził się najpóźniej ok. 1712 roku.
Po czwarte.
Zachowane metryki nie pozwalają jednoznacznie stwierdzić, czy Franciszek Dmochowski, mąż Anny Nagórka, ojciec Józefaty (ur. 1767) i Weroniki (ur. 1773) jest synem Mateusza i Weroniki Grodzkiej Dmochowskich ur. w 1730 roku czy może nieznanym synem Rocha.
Podsumowując należy stwierdzić, że Mateusz Dmochowski musiał mieć pierwszą żonę, której nie znamy z imienia i nazwiska. Jego drugą żoną była Weronika Grodzka. Również Roch musiał mieć pierwszą żonę zanim ożenił się z Marianną Podbielską. Możemy postawić hipotezę, że Marianna – pierwsza żona Rocha była córką Jana Nagórki lub pochodzić z rodziny Prątnickich.
Poniższy wykres jest podsumowaniem poszukiwań potomków Mateusza Andrzeja Dmochowskiego.
Rys. nr 8. Trzy pokolenia potomków Mateusza Andrzeja Dmochowskiego.
Rodziny będące potomkami Mateusza Andrzeja Dmochowskiego mieszkają obecnie najprawdopodobniej na terenie parafii w Kuleszach Kościelnych, Kobylinie-Borzymach, Jabłonce Kościelnej a być może także na terenie parafii zambrowskiej. Wszystkie osoby, które chciałby sprawdzić związki, czy miały wspólnego przodka z powyższą gałęzią Dmochowskich zachęcam do kontaktu z redakcją portalu zambrowiacy@gmail.com
V. Ciekawostki
1. Nieślubne dziecko
Analiza zasobu metryk parafii zambrowskiej pozwoliła zidentyfikować szewca Kazimierza Gołaszewskiego, który w swojej metryce ślubu został nazwany Dmochowskim. Nie wiemy dlaczego w lokalnej społeczności funkcjonował pod takim nazwiskiem. Czy było to związane z podobieństwem fizycznym do Dmochowskich czy też podejrzeniami dotyczącymi związków jego matki z Marianny Gołaszewskiej z przedstawicielem Dmochowskich. Obecnie możemy jedynie podejrzewać w kim upatrywano ojca Kazimierza Gołaszewskiego, nazwanego panieńskim nazwiskiem swojej matki.
Metryka ślubu z 1828 roku wymienia Kazimierza Gołaszewskiego pospolicie zwanego Dmochowskim. W chwili ślubu ma on 25 lat i jest zambrowskim szewcem. Oznacza to, że moment jego poczęcia można datować na rok ok. 1802. Z tego okresu nie zachowały się metryki urodzenia, więc nie możemy sprawdzić co zostało zapisane w jego akcie urodzenia. Z pewnością możemy jednak stwierdzić, że młody został urodzony w podzambrowskich Nagórkach. Znamiennym jest, że pod aktem swojego ślubu Kazimierz podpisuje się nazwiskiem Dmochowski.
Na początku XIX wieku w Nagórkach mieszkało z pewnością dwóch Dmochowskich – Józef i Kazimierz, obaj synowie Rocha i wnukowie Mateusza Andrzeja… który z nich był ojcem Kazimierza? Tego zapewne już nigdy się nie dowiemy, choć wola matki, która nadała imię swojemu dziecku Kazimierz może być przesłanką wskazującą imię ojca.
Warto dodać, że w 1836 roku rodzi się Walenty Dmochowski (zm. 1837) syn Kazimierza i Wiktorii Retorowicz, co oznacza, że Kazimierz przyjął nazwisko swojego ojca na stałe. Z powyższej pary małżeńskiej rodzą się jeszcze Monika, Marianna i Marcela. Wiktoria Dmochowska umiera w 1848 roku a Kazimierz Dmochowski w 1855 roku w Zambrowie.
2. Organista zambrowski
Kolejną ciekawostką jest osoba organisty zambrowskiego – Leopolda Dmochowskiego. Został on wymieniony jako świadek w jednej z metryk ślubu z 1850 roku z określeniem wieku na 31 lat, co oznacza, że urodził się ok. 1819 roku. Po sprawdzeniu dostępnych indeksów okazało się, że pasuje on do Stanisława Leopolda Dmochowskiego s. Hilarego i Katarzyny Pruszyńskiej. Dalsza analiza dokumentów i indeksów pozwoliła na odnalezienie ślubu Stanisława Leopolda w Zambrowie i jego dzieci w Kuleszach Kościelnych. Stanisław, który funkcjonował w społeczności pod swoim drugim imieniem Leopold pracował później w tamtejszej parafii Kulesze Kościelne jako organista.
3. Związki Prątnickich i Krajewskich.Na koniec artykułu przytoczymy informację dotyczącą zmian właścicielskich w Nagórkach i Sędziwujach po rodzinie Prątnickich w końcu XVII wieku. Poniżej zamieszczamy tłumaczenie p. Bartosza Małeckiego, dokumentu odnalezionego przez Grzegorza Nagórkę.
1694. Łomża, we dworze królewskim w poniedziałek w oktawie [?] św. Wawrzyńca.
G. Dorota córka G. Pawła Prątnickiego a żona G. Sebastiana Ciechanowieckiego darowuje G. Mateuszowi Krajewskiemu synowi zm. G. Walentego Krajewskiego mierczniczego ziemskiego zambrowskiego wszystkie dobra spadłe na nią po jej bezpotomnie zm. bracie rodzonym Wawrzyńcu Prątnickim, przedtem zastawione w sumie 3.000 złp. przez tegoż zm. G. Wawrzyńca Prątnickiego temuż zm. G. Walentemu Krajewskiemu, leżące w dobrach Sandziwuje Prątnik, Krajewo Paduchy i Nagórki.
[data jw.]
G. Sebastian Ciechanowiecki mieszkaniec (incola) z Trzecin w pow. drohickim w woj. podlaskim winien jest swej żonie G. Dorocie Prątnickiej sumę 160 złp. za dobra powzdane przez nią na osobę G. Krajewskiego. [sk. 60]
1694. Łomża, we dworze królewskim w poniedziałek przed św. Marcinem.
GG. Sebastian Ciechanowiecki i Dorota Prątnicka małżonkowie, mieszkańcy (incolae) dóbr Trzeciny w woj. podlaskim w ziemi drohickiej roborują kontrakt zawarty przez nich w 1693 r. z GG. Janem Wdziekońskim i Elżbietą Zagunianką małżonkami, obwarowany zakładem 3.000 złp.
Źródło: https://szukajwarchiwach.pl/29/678/0/1/48/skan/full/hH0BSniIs4xbhbpOvVSiHw oraz https://szukajwarchiwach.pl/29/678/0/1/48/skan/full/Nc6Hu6pUxXKdRWHPcla-uw
Powyższy wpis pokazuje, transakcję między Mateuszem Krajewskim, ojcem księdza Marcina Krajewskiego, który ma w Zambrowie swoją ulicę. Marcin Krajewski urodził się 1737 roku właśnie w Sędziwujach. W wyniku powyższej transakcji Mateusz Krajewski wszedł w posiadanie wsi, gdzie urodził się jego syn. W 1772 r. ksiądz sprzedał Sędziwuje a za uzyskane pieniądze odbudowuje i rozbudowuje kościół parafialny, wyznacza teren nowego cmentarza poza obrębem miasta a także funduje kaplicę cmentarną. Wieś Sędziwuje w 1772 nabył Ignacy Badowski herbu Poraj (źródło: http://www.sejm-wielki.pl/b/1.283.98)
Krzysztof Dmochowski