Franciszek Ksawery Dmochowski herbu Pobóg to jeden z bardziej znanych przedstawicieli rodu Dmochowskich. Żył na przełomie XVIII i XIX wieku. Był publicystą, działaczem politycznym, poetą i tłumaczem, a jego przekład Iliady Homera uznawany jest za jeden z najlepszych.

Życiorys i twórczość Franciszka Ksawerego Dmochowskiego została szeroko opisana w literaturze przedmiotu. Niniejszy artykuł zostanie ograniczony do dwóch spraw, które powielane są błędnie w mediach elektronicznych i wydawnictwach papierowych dotyczących ww. postaci. Badania prowadzone w ramach przedsięwzięcia projektpodlasie.pl pozwoliły na poszerzenie wiedzy na temat znamienitego przedstawiciela rodu Dmochowskich.

Prowadząc badania nad historią swojego rodu, powoli rozszerzałem ich zakres na inne rodziny Dmochowskich z okolicy szlacheckiej Dmochy. Podczas nich odkryłem, że Franciszek Ksawery Dmochowski pochodził z tej samej parafii, co moi przodkowie. Zastanawiał mnie fakt braku szerszych informacji dotyczących tego najbardziej znanego przedstawiciela rodziny Dmochowskich. Szukając informacji, dotarłem też na portal znany w środowisku genealogów wielcy.pl. Jednak i tam nie mogłem zaspokoić swojej ciekawości.

W Encyklopedii PWN możemy znaleźć: Dmochowski FRANCISZEK KSAWERY, ur. 2 XII 1762, Oprawczyki (Podlasie), zm. 20 VI 1808, pod Błoniem, ojciec Franciszka Salezego (…). Brak jest informacji na temat rodziców i statusu społecznego.

projektpodlasie.pl

Przeglądając jedno z forów genealogicznych, trafiłem na ogłoszenie Tomasza Dąbrowskiego, który szukał chętnych do indeksacji. W związku z tym, że była nadzieja na dotarcie do najstarszych metryk z mojej rodziny, postanowiłem spróbować swojej szansy. Wspierając projekt, uzyskałem dostęp do łacińskich metryk z XVIII wieku. Projektpodlasie.pl to niekomercyjna i nieformalna inicjatywa genealogów amatorów mających podlaskie i mazowieckie korzenie. Pracując w ramach projektu indeksacji zasobów metrykalnych parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Czyżewie, mogłem w końcu zaspokoić ciekawość dotyczącą moich przodków. Poznałem także historię wielu rodzin obecnie mieszkających w dawnej okolicy szlacheckiej Dmochy. Nie spodziewałem się jednak, że odkrycie metryki urodzenia Franciszka Ksawerego Dmochowskiego przyniesie tyle ciekawostek.

Metryka urodzenia

Metryka urodzenia Franciszka Ksawerego Dmochowskiego została zapisana w języku łacińskim przez proboszcza parafii Czyżew Bartłomieja Zarembę tak jak podają źródła – 2 grudnia 1762 roku.

Metryka urodzenia Franciszka Ksawerego (Mikołaja Franciszka) Dmochowskiego – 2 XII 1762 rok, parafia Czyżew, ziemia nurska, Mazowsze.

Niemowle zostało zgłoszone przez rodziców: Andrzeja i Franciszkę z Boguckich Dmochowskich. Warto podkreślić, że do dzisiaj nie byli znani rodzice Franciszka Ksawerego Dmochowskiego.

Zaskakującą informacją, jaką znajdujemy w metryce, są imiona podane na chrzcie. Okazuje się, że używane powszechnie imiona Franciszek Ksawery nie są zgodne z dokumentem. Podaje on następujące imiona: Mikołaj Franciszek. Obecnie trudno wyjaśnić przyczyny tego faktu, czy stało się tak przez niefrasobliwość rodziców, czy może z inicjatywy samego zainteresowanego. W przyszłości należy przeanalizować inne dokumenty źródłowe, które pozwoliłyby na określenie czasu od kiedy zaczęto używać imion innych niż nadanych w metryce chrztu.

Rodzeństwo

Realizacja projektu indeksacji ksiąg metrykalnych pozwoliła na określenie imienia matki Franciszka Ksawerego (Mikołaja Franciszka) Dmochowskiego, które w jego metryce urodzenia jest nieczytelna. W latach 1744–1760 urodziło się pięcioro dzieci małżeństwa Andrzeja Dmochowskiego i Franciszki z Boguckich:

1. Klemens Konrad Dmochowski (metryka nr 113 z roku 1749),
2. Wincenty Franciszek Dmochowski (metryka nr 58 z roku 1755),
3. Bartłomiej Jan Dmochowski (metryka nr 98 z roku 1756),
4. bliźnięta Stanisław i Krzysztof Dmochowscy (metryka nr 49 z roku 1759).

Z powyższego zestawienia wynika, że znamienity przedstawiciel rodu Dmochowskich był najmłodszym dzieckiem pary małżeńskiej Andrzeja i Franciszki z Boguckich Dmochowskich.

Rodzice

Warto podkreślić, że ojciec Andrzej Dmochowski w metrykach urodzenia dzieci określany jest jako Gnosorum (generosus) – wielmożny, szlachetnie urodzony. Nie należał więc do zubożałej szlachty, a wprost przeciwnie, do tej bogatej i znaczącej.

Dalsze losy rodziny Andrzeja Dmochowskiego można prześledzić na podstawie rejestrów ludności w parafii Czyżew, które zostały spisane w latach 1791 i 1797. W dokumencie sporządzonym przez księdza Jana Saniewskiego w 1791 roku, we wsi Brulino Oprawczyki mieszka Andrzej Dmochowski (70 lat) wraz z małżonką Marianną (lat 50), synem Stanisławem (lat 30) i jego żoną Marianną (lat 27), ich dziećmi Rozalią, Janem i Walentym oraz drugim synem Józefem (lat 22).

Sytuacja zmienia się 6 lat później, kiedy sporządzony został kolejny spis. Wówczas do rejestru podane zostały następujące informacje: Andrzej Dmochowski (lat 77), żona Marianna (lat 64) i syn Józef (lat 26). Link: Regestr Ludności w Parafii Czyżewskiej z 1791 roku.

Brulino Oprawczyki – Podlasie czy Mazowsze

Na końcu warto rozprawić się z informacją dotyczącą miejsca urodzenia Franciszka Ksawerego (Mikołaja Franciszka) Dmochowskiego. We wszystkich źródłach podawana jest informacja, że urodził się on we wsi Brulino Oprawczyki na Podlasiu. Należy w tym miejscu podkreślić, że Brulino Oprawczyki, położone na terenie parafii czyżewskiej, na ziemi nurskiej, jest więc częścią Mazowsza, a nie Podlasia…

Przygoda z genealogią

Jeśli masz chwilę wolnego czasu, poświęć się indeksacji metryk i akt sądowych. Wbrew obiegowej opinii, żeby wnieść duży wkład w poznanie historii wielu rodzin z Podlasia i Mazowsza, nie trzeba poświęcać na to więcej niż dziesięć minut dziennie lub godzinę na weekend. Obecnie prowadzone są projekty związane z indeksacją metryk z parafii w Dąbrowie Wielkiej, Czyżewie, Rosochatem Kościelnym, Zambrowie, Jabłonce Kościelnej, Jabłoni Kościelnej, Kuczynie i Tykocinie. W ostatnich dniach rozpoczęta została indeksacja staropolskich ksiąg sądowych. Jest to znacznie prostsze niż przepisywanie metryk. Aby wziąć udział w jednym z projektów lub otworzyć nowy wystarczy napisać na adres indeksacja@projektpodlasie.pl lub officio@projektpodlasie.pl

www.indeksy.projektpodlasie.pl – indeksacja metryk kościelnych Mazowsza i Podlasia

www.officio.projektpodlasie.pl – indeksacja staropolskich ksiąg sądowych

Pierwotne miejsce publikacji: More Maiorum, październik 10 (57)/2017